Dodenherdenking

door Marten Jan Bok

Toen wij op 26 juni 1999 ter gelegenheid van het eerste straatfeest het boekje 'Een eeuw Mauritsstraat' publiceerden, namen wij daarin ook een lijst op van de joodse bewoners van onze straat in de oorlogsjaren. Ik was mij er van bewust dat het een onvolledige lijst moest zijn, maar het zou uitgebreid archiefonderzoek vereisen om deze aan te vullen met betrouwbare gegevens. Na de publicatie van het boekje kwamen er uit allerlei hoeken aanvullingen over diverse onderwerpen en ook over dit onderwerp. Zo schreef de heer J.M. Molenaar uit Bussum een brief waarin hij meldde dat de familie van zijn vrouw van 1923 tot 1950 op Mauritsstraat nr. 43 woonde, met een onderbreking in de oorlog, toen zij ondergedoken zaten. Na 1950 emigreerde de familie naar Israël, waar zij nu nog altijd wonen. Een van de dochters bracht in 1999 met twee van haar kinderen een bezoek aan haar ouderlijk huis in de Mauritsstraat. Zij kreeg later het boekje toegestuurd.
Molenaar wist verder te melden dat op nr. 100 luitenant-kolonel Frederik Hendrik Wanninkhof woonde, die lid was van een verzetsgroep van hoge officieren. Zijn vrouw verpleegde in haar huis gewonde verzetsstrijders. Op de website van het Nationaal Comité 4 en 5 mei (www.oorlogsmonumenten.nl) wordt over hem geschreven:

'Frederik H. Wanninkhof is één van de oprichters van de Ordedienst. Hij gaf leiding bij het opsporen van wapens die door de Nederlandse militairen achtergelaten waren. In het voorjaar van 1941 nam hij de leiding van de Ordedienst op zich. Op 8 april 1942 werd Wanninkhof gearresteerd en naar de gevangenis in Scheveningen gebracht. Op 11 mei 1942 overleed hij in Amersfoort door uitputting. Veertien dagen later werden 72 van zijn medewerkers gefusilleerd.'

Mauritsstraat 100 en 102

De website van onze straat heeft eveneens tot nieuwe informatie geleid. In juni 2004 werd ik gebeld door de Duitse toneelschrijfster Verona Forster. Zij werkt aan een toneelstuk over de beroemde schlagercomponist Willy Rosen, die in Kamp Westerbork een cabaretgroep oprichtte en die in 1944 in Auschwitz stierf. Hij blijkt enige tijd op Mauritsstraat nr. 102, naast Wanninkhof, te hebben gewoond.
De belangrijkste nieuwe bron van informatie werd in april 2005 onder de naam 'Digitaal Monument Joodse Gemeenschap in Nederland' op het internet gepubliceerd (www.joodsmonument.nl). Dit computerbestand is samengesteld ter nagedachtenis van alle joden die in Nederland hebben gewoond en die in de jaren 1940-1945 zijn omgekomen ('Het Monument heeft twee hoofddoelstellingen. De eerste is het levend houden van de herinnering aan joden in Nederland die de tijdens de Sjoa zijn omgekomen, de tweede is alle levende joden in staat stellen hun wortels te zoeken.').
Behalve in de huizen die wij al kenden, blijken ook op Mauritsstraat nr. 17 en Mauritsstraat nr. 108 joden te hebben gewoond. En in de reeds bekende huizen blijken verder veel meer personen te hebben gewoond dan wij wisten. Vaak betrof het uit Duitsland afkomstige vluchtelingen die alles bij elkaar maar vrij kort in Utrecht verbleven. Ongetwijfeld ging het om mensen die elkaar nog uit Duitsland kenden en die elkaar onderdak boden. Vooral op nr. 102, hebben vooraanstaande personen gewoond, want behalve Willy Rosen woonde daar van september 1940 tot maart 1942 Alfred Klee, voorzitter van de joodse gemeente in Berlijn.
In de onderstaande lijst heb ik alleen de namen van de 34 tijdens de oorlog gestorven bewoners overgenomen. Op de website zelf zijn over elk van hen nog allerlei aanvullende gegevens te vinden. Van sommigen wordt daar zelfs een lijst gegeven van de meubelen en andere bezittingen (waaronder schilderijen) die van hen geroofd zijn. Vijf joodse bewoners, van wie de namen in verband met de privacy niet zijn gepubliceerd, hebben de oorlog overleefd. Zij hadden geluk, net als de hierboven genoemde bewoners van nr. 43 en bewoners van de nrs. 21 (zie p. 35), 74 en 102 van wie we al in 1999 wisten te melden dat zijn de oorlog hadden overleefd.
Ongetwijfeld is de lijst nog altijd verre van compleet. Sommige personen die ik in 1999 in het Utrechtse archief vond zijn niet terug te vinden in de database van het Joods Monument. En de in onze straat ondergedoken joden, zoals die op nummer 21 waarover Nini Kemme in ons boekje vertelde, onttrekken zich al helemaal aan het zicht. Hoe het ook zij, ik zal op 4 mei voor het eerst stil staan bij de zeven bewoners van mijn eigen huis (Mauritsstraat 17) die in Auschwitz en Sobibor van het leven zijn beroofd.

Mauritsstraat 17
Bewoond door het gezin van Julius Löwe (Julius Löwe, Laura Liesel Berberich Löwe, Arno Löwe, en een overlevende), Vera Bonnete Berberich, Auguste Herrmann Hirsch, Ida Löwe Löwenstein, Sophia Cohen Spier

Mauritsstraat 44
Bewoond door het gezin van Jacob Spanjer (Jacob Spanjer, Albert Spanjer), Jenny Spanjer Schönthal, Alfred Bernhard Siegheim

Mauritsstraat 46
Bewoond door Irma Foerder Austerlitz, Gerd James Lindenbaum

Mauritsstraat 64
Bewoond door Fanny Eltes, Rose Feingersch, Martha Pauline Amalie Mastbaum Mayer, Marta Sachs Ring, Ludwig Sachs, Heinz Alex Schulenklopper

Mauritsstraat 93
Bewoond door het gezin van Sigmund Louis Simons Cohen (Sigmund Louis Simons Cohen, en twee overlevenden), Elisabeth Simons Cohen Alter

Mauritsstraat 102
Bewoond door het gezin van Alfred Klee (Alfred Klee, Therese Klee Stargardt), Recha Lewin Engel, Gertrud Lewinsky, Helene Rülff Meyer, Helene Krauskopf Nathan, Ida Joseph Oppenheim, Willy Julius Rosen, Benno Gutmann Rülf

Mauritsstraat 105
Bewoond door het gezin van Heinrich Spritzer (Heinrich Spritzer, en een overlevende), Tilla Spritzer Ritter, Marta Schwarzbart

Mauritsstraat 108
Bewoond door het gezin van Jacob Roos (Jacob Roos, en een overlevende)